Eén van onze grootste collecties is die van de bonen of eigenlijk peulvruchten. We hebben een stuk of tien verschillende soorten en honderden verschillende rassen.
Kruisbestuivers
De meeste soorten zijn kruisbestuivers die worden bestoven door insecten. Dit geldt bijvoorbeeld voor tuinbonen, pronkbonen, erwten, peulen en kapucijners. Voor deze soorten geldt dat je verschillende rassen een flink eind uit elkaar moet telen om kruisbestuiving te voorkomen. Over de minimale afstand verschillen de meningen. Het ligt er ook aan of er obstakels zoals hagen tussen de verschillende rassen aanwezig zijn. Wij proberen 50 meter afstand aan te houden maar dat lukt niet altijd helemaal. Hiermee houden we onze rassen redelijk soortecht maar af en toe zit er toch een kruising tussen. Dat is in de eerstegeneratiezaad niet te zien maar komt in de tweede generatie tot uiting. Het is daarom mogelijk dat je tussen de roodbloeiende pronkbonen ineens een witbloeiende ziet of andersom. Of dat er een tuinboon tussen zit met een andere kleur bonen dan op de foto op het zakje. Voor consumptie geen enkel probleem maar als je er zelf weer zaden van wint en die zo raszuiver mogelijk wilt houden moeten de kruisingen er zo snel mogelijk uit.
Zelfbestuivers
Naast kruisbestuivers zijn er ook zelfbestuivers. Hierbij treedt de bestuiving op als de bloem nog is gesloten. De belangrijkste zelfbestuivende peulvrucht is de gewone boon, Phaseolus Vulgaris. Hieronder vallen alle sperziebonen en een groot aantal soorten droge bonen. Hiervan vermeerderen we gemiddeld zo’n 100 rassen per jaar. Het is ondoenlijk om hier de afstand van 50 meter tussen de rassen aan te houden en dat hoeft ook niet. Maar de natuur zou de natuur niet zijn of er is wel weer een uitzondering: het zijn dan wel zelfbestuivers maar stiekem soms toch kruisbestuivers. Dit gebeurt dan meestal doordat er een bepaald sluipwespje aan de achterkant van de gesloten bloem een gaatje prikt om de honing er uit te halen. Vervolgens gaat het wespje naar de volgende bloem. Als dat een plant van een ander ras is kan op deze manier toch kruisbestuiving optreden. De plant heeft de eigenschappen van de moeder. De eigenschappen van de vader worden in de volgende generatie zichtbaar. Dus als je een afwijkende Phaseolus Vulgaris hebt is het wespje waarschijnlijk de oorzaak. Op een of andere manier zitten er tussen paarse sperziebonen duidelijk meer afwijkende planten. We hebben geen idee waarom. Zo hebben we sinds vorig jaar de Tacobra, een kruising door Taco IJzerman tussen Blauhilde en Cobra (wordt op het moment van het schrijven van dit artikel vermeerderd en komt in het najaar weer in de webwinkel). Hier zaten best een aantal groene en groen-paarse bonen tussen. Die eten we lekker op. De dieppaarse laten we hangen voor het zaad. Hetzelfde zien we nu in de kas gebeuren met de kouseband Red Noodle. Daar zien we aan een aantal planten groene kouseband groeien terwijl ze vorig jaar toch echt allemaal mooi rood-paars waren. En het was de enige kouseband in de kas, zelfs in de wijde omgeving. Dit is hier dus zeker niet gekruist maar misschien al een paar jaar geleden, voordat wij ‘m kregen.
Mutanten
Kan het nog gekker? Jazeker! Naast kruisingen zijn er nog twee mogelijkheden die afwijkingen opleveren. Mutanten zijn het meest eenvoudig uit te leggen. Een mutant is een spontane afwijking in het genetisch materiaal. Net zoals dit kan gebeuren met menselijke virussen en bacteriën gebeurt dit ook bij planten en dieren. Meestal zijn mutanten zwakker dan de moederplant maar soms kan een mutant zomaar een nieuw ras opleveren. Zo is bijvoorbeeld de aardappel Zeeuwse Bonte een mutant van de Zeeuwse Blauwe. De eerste hebben wij in onze collectie, de Zeeuwse Blauwe is helaas uitgestorven.
Hybriden
En dan zijn er nog hybriden. In het kort is dit een kruising tussen twee soorten met dezelfde Latijnse voornaam maar een andere Latijnse achternaam. In de moderne groenteteelt wordt hier veelvuldig gebruik van gemaakt. De nakomelingen zijn vaak sterker, betere groeiers en geven een grotere opbrengst. Hybriden geven in het algemeen geen kiemkrachtig zaad. Voor zaadbedrijven is dit een lucratieve business want alleen zij hebben de specifieke moeder- en vaderplanten. Niemand anders kan hun ras vermeerderen of kopiëren. Ook in de natuur komen regelmatig hybriden voor, ook bij dieren. In de Nederlandse binnenwateren komen bijvoorbeeld kruisingen voor tussen de brasem en de kolblei. Dit zijn krachtige vissen die kenmerken hebben van beide soorten maar zich niet voort kunnen planten. Op internet is veel meer informatie te vinden over hybriden. Typ dan wel het woord plant of dier erbij, anders kom je uit bij auto’s. Het helpt dan ook niet dat hybriden vaak worden aangeduid met F1…
Zo kom je telkens weer wat nieuws tegen. Op deze manier kun je ook je eigen nieuwe rassen kweken. Wij hebben er twee die zo zijn ontstaan: de Zwolse Paarse en de Zwarte Piet, allebei met hun eigen verhaal. Dus mocht je een afwijkende boon tegenkomen die je mooi vindt: volgend jaar weer zaaien. Dan vind je heel veel variatie in de oogst. Hieruit zoek je de specifieke boon die je wilt hebben en die zaai je het jaar erop weer. En zo zeven jaren lang. Dan is de boon redelijk zuiver en mag je hem of haar een naam geven.
Weten hoe Lambert zo bonengek werd en gelijk even een mini-cursusje peulvruchten krijgen? Lees dit artikel.