Een duik in de geschiedenis

Het is een bekend gegeven dat als je er zelf woont je je op een gegeven moment niet altijd meer realiseert hoe bijzonder en vol met historie je woning en woonomgeving is. Maar dan zie je mensen het informatiebordje naast je huis lezen en duik je er zelf ook weer eens in.

Er is al veel geschreven over de geschiedenis van Veenhuizen, dus dat hier alleen even in het kort. Het dorp Veenhuizen startte als veenontginningsdorp; het grenst tenslotte aan het inmiddels helaas sterk verkleinde en verarmde hoogveengebied Fochteloërveen. Het komt als Veenhuysen al in 1381 voor in een omschrijving en op een kaart. Op deze fantastische kaart (uit 1794 maar nagetekend van een kaart van 1639) zie je het ook. Herkenningspunt is het Pastoorserf (de plek rond het huidige Graftrommelmuseum), waardoor het water daar links van de huidige Zesde Wijk moet zijn. Overigens: volg dat water op de oude kaart naar beneden en je ziet aangegeven: ‘Boom daar een vrouw vermoort is’… De nog bestaande boerderij De Jachtweide aan de Oude Norgerweg/Stoomweg is gebouwd in 1723. Honderd jaar later werd dat de eerste boerderij van het Derde Gesticht nadat Johannes van den Bosch de Maatschappij van Weldadigheid had opgericht en in Veenhuizen drie gestichten liet bouwen voor de opvang van wezen, vondelingen en kinderen uit arme gezinnen (meer hierover lees je hier). Er kwamen niet genoeg kinderen en na een paar jaar werd het Tweede Gesticht gebruikt voor de huisvesting en tewerkstelling van bedelaars en zwervers. De koloniën bleken niet zo zelfvoorzienend te zijn als gehoopt en wegens geldproblemen nam de overheid de gestichten over. De kinderen vertrokken, de bedelaars en zwervers bleven en werden aangevuld met misdadigers en criminelen (wel in andere kleding zodat het verschil zichtbaar was). Vanaf ongeveer 1890 werden er gevangenissen, dienstwoningen, een ziekenhuizen, een elektriciteitscentrale, een school, etc. gebouwd. De huidige aanblik van Veenhuizen is qua stratenindeling nog wel direct gerelateerd aan de kolonietijd, maar de rest is dus van een volgende fase. Onze boerderij is van nog wat later.

Op de plek van onze huidige boerderij stond een middenhuisboerderij, Hoeve 5. Deze behoorde oorspronkelijk bij het voormalige Derde Gesticht, oftewel Veenhuizen III, ookal was het Tweede Gesticht nét iets dichterbij. De overblijfselen van wat gebouwen rond het voormalige Derde Gesticht én de contouren van het gesticht zelf vind je rond de Oude Norgerweg.

Van het oorspronkelijke boerderijcomplex is alleen de voormalige overdekte mestopslag (aan de overzijde van de Eikenlaan, parallel aan onze boerderij) nog over. De huidige hoeve, Essererf, is gebouwd in 1930 in opdracht van het Ministerie van Justitie en is een rijksmonument.

Met name omdat het gehele dorp tot 1984 (en nu nog steeds gedeeltelijk) een overheidslocatie was zijn er veel archiefstukken bewaard gebleven. Zo ook van ons type boerderijen. Ze werden in heel Veenhuizen gebouwd in dezelfde periode, met hier en daar wat verschillen. We weten dat er in ieder geval acht waren. Een aantal ervan is nog te zien, soms natuurlijk inmiddels aangepast, soms alleen nog een voorhuis, maar heel herkenbaar. Zie deze oude bouwtekening. Een leuk idee als je een thema nodig hebt voor een wandel- of fietstocht door heel Veenhuizen:

• Wij zelf dus. Op sommige oude tekeningen hoeve 5 genoemd, hoewel dat ook geldt voor Eikenlaan 10.
• Hospitaallaan 58 (op oude tekeningen hoeve 1 of 6 genoemd).
• Vanaf daar kun je middels een mooi, beschut pad doorsteken naar het voormalige Pastoorserf, Bergveenweg 1, het woonhuis behorende bij de Nederlandse Stichting tot behoud van de graftrommel en hun graftrommelmuseum (link). Dit was hoeve 4.
• Generaal van den Boschweg 48.
• Eikenlaan 10. Ook deze wordt op oude tekeningen hoeve 5 genoemd. Een klein stukje ten oosten hiervan vind je ‘het Vierde Gesticht’, hoe sommige mensen de begraafplaats van Veenhuizen noemen.
• Hoofdweg 10 (op oude tekeningen hoeve 1 genoemd).

Inmiddels verdwenen:

• Ergens aan de Eerste Wijk (huidige Linieweg, Veenhuizen I, hoeve 2).
• Ergens aan de Vierde Wijk (huidige Kerklaan, Veenhuizen II, lijkt op de plek van de voormalige supermarkt ter hoogte van nummer 16, op tekeningen hoeve 3 genoemd).

Het is geweldig om oude tekeningen te zien van het complex (deze tekening is ook echt van onze locatie, zo leuk!), van details van de originele wanden en inrichting in het woongedeelte, de overdekte mestvaalt en ons bakhuisje/stookhut. Er is zelfs een complete lijst bewaard gebleven van al het balkhout benodigd voor één hoeve van dit type.

Ons huidige boerderijcomplex bestaat uit:

• De L-vormige boerderij zelf, gebouwd in sobere, functionele interbellumarchitectuur. De boerderij is van het krimpentype door de ‘krimp’ aan beide kanten: het woongedeelte is smaller dan de rest. Let op het decoratieve metselwerk op de verdieping aan de Hospitaallaan. Het woongedeelte heeft pannen, het oorspronkelijke schuurgedeelte is gedekt met riet.
• Een oorspronkelijke varkensschuur van baksteen met een zadeldak met pannen.
• De voormalige mestvaaltoverkapping naar ontwerp van W.C. Metzelaar, geconstrueerd uit houten gebinten volgens het verbeterd-Hollands spant gedekt met pannen.
• Een bijschuur van bakstenen en gedekt met pannen.
• Een bakstenen stookhut, die we ingericht hebben als eenvoudig vakantiehuisje (hiervoor is een separate pagina op onze website in de maak, maar vraag vooral om details als je je zomervakantie al aan het plannen bent).

De korte kant van de L was oorspronkelijk een paardenstal. Die is prachtig en met behoud van veel originele details, waaronder de vloer, verbouwd tot onze goed geoutilleerde kantine met keuken en sanitaire voorzieningen.

Het complex werd eigendom van Het Drents Landschap toen de gemeente naar mogelijkheden zocht voor de herbestemming van het complex. Naast hun inzet is de verwerving mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Provincie Drenthe, gemeente Noordenveld en de Nationale Postcode Loterij. Het hele traject, van vergunningen tot renovatie, werd uitgevoerd als scholings-  en werkgelegenheidstraject, wat we mooi vinden en wat ook past bij het bedrijf dat we nu hebben opgebouwd.